Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΥΡΓΟ ΤΟΥ ΔΑΦΝΙΟΥ

(Από δημοσίευση στην εφημερίδα «Καπετάν Ζαχαριάς»)

Του Σταύρου Λ. Μυλωνάκου

Τ. Επιθεωρητή Δημοτικής Εκπαίδευσης

Μπορεί να πέρασαν πάρα πολλά χρόνια από τότε που έγινε η μάχη στο Δαφνιώτικο πύργο, αλλά η παράδοση, τα δημοτικά τραγούδια, τα γραπτά κείμενα και ένα μέρος του πύργου που υπήρχε μέχρι το 1960, θυμίζουν στους κατοίκους του Δαφνίου και της γύρω περιοχής ένα από τα αμέτρητα κατορθώματα του θρυλικού αρχηγού της Κλεφτουργιάς του Μοριά του Καπετάν Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη.

Στο κέντρο του χωριού Δαφνίου, ανατολικά του ιερού ναού Άγιος Γεώργιος στη συνοικία Κοτρωνάκι, υπήρχε προ πενταετίας η μία από τις επάλξεις (η βορειοανατολική) του ιστορικού Δαφνιώτικου πύργου, δυστυχώς όμως κατεδαφίσθη για να προεκταθεί το σπίτι της Γεωργίας χήρας Γ. Ιατρίδου.

Ο πύργος είχε σχήμα τετράγωνο με τέσσερις επάλξεις, μεγάλο ύψος και πολεμίστρες, γύρω του ήταν ισχυρό τείχος που εκάλυπτε μεγάλη έκταση, όλα αυτά όμως, εκτός της μιας επάλξεως, είχαν κατεδαφιστεί από τον περασμένο αιώνα και με τα υλικά εκτίσθησαν τα σπίτια των Βεργυραίων, Κυριακούλη, Γεωργίου και Κωνσταντίνου, του Ιωάννου Γ. Πετράκου και του Ηλία Γεωργ. Κατσούλη.

Στη βορειοδυτική πλευρά του πύργου, στην αυλή του Παρασκευά Κυρ. Βεργυρή, ευρέθη σκαλιστός υπόνομος (το λαγούμι). Το λαγούμι ήταν μια υπόγεια σήραγγα όπου τοποθετούσαν μπαρούτι κι άλλες εκρηκτικές ύλες και αφού έβαζαν φωτιά ετίναζαν τα τείχη στον αέρα. Το λαγούμι είναι παλιά μέθοδος πολέμου και εχρησιμοποιείτο πολύ συχνά για την εκπόρθηση φρουρίων, ειδικοί δε στα λαγούμια ήταν την εποχή εκείνη οι κάτοικοι του Κοσμά Κυνουρίας.

Την 15^ην Ιουλίου 1961, ο γράψας, ο Δημήτριος Παν. Σουρτζής και ο τότε πρόεδρος της Κοινότητος Δαφνίου Παρασκευάς Κυρ. Βεργυρής επήγαμε στην παραπάνω τοποθεσία όπου ο εργάτης Παναγιώτης Κων. Πίταρχας σκάβοντας ευρήκε το λαγούμι, το οποίο εξετάσαμε με μεγάλη προσοχή και είχε διεύθυνση προς τον πύργο. Στο μέρος που είχαν ανοίξει το λαγούμι, είναι μια συνεχόμενη μαλακή πέτρα που στο Δαφνί την λέγουν "ψωμότικλα". Το λαγούμι αρχίζει από τον πύργο και φθάνει σχεδόν μέχρι το σπίτι του Ποτάκη Τσαρούχα.

Στον πύργο του Δαφνίου έγινε το 1787 μια από τις μεγαλύτερες πολιορκίες και μάχες μεταξύ του περίφημου Ζαχαριά και του περιώνυμου Αλβανού λησταντάρτου Μεράκου.

Ο Εμίρ (Ομέρ) ή Εμιράκος και Μεράκος όπως τον έλεγαν οι Έλληνες, ήταν Αλβανός αξιωματικός στην υπηρεσία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, εφημίζετο για την ανδρεία του και ήταν ο μόνος από τους τολμηρούς του Αλή που "επάτησε το Κακοσούλι". Για την παλλακαριά του Μεράκου ένα δημοτικό τραγούδι λέγει:

Ο Μεράκος μαζί με πολλούς Αρβανίτες ήλθε στην Πελοπόννησο σταλμένος από τον Αλή  για την ενίσχυση των Τουρκικών δυνάμεων εναντίον της Κλεφτουργιάς.

Μετά από ένα χρονικό διάστημα ο Μεράκος ήλθε σε προστριβές με τους Τούρκους Μπέηδες και τον Αλή Πασά και απεστάτησε. Τότε εσχημάτισε μια μικτή συμμορία από δικούς του Αρβανίτες, Τούρκους και λίγους Έλληνες και άρχισε να ληστεύει και να εξοντώνει χωρίς διάκριση Έλληνες και Τούρκους.

Ο Τούρκος διοικητής της Τριπόλεως όταν έμαθε ότι ο Μεράκος είναι οχυρωμένος στον πύργο του Δαφνίου, ανέθεσε την εκπόρθηση του πύργου στον Αμούς Αγά ή Μουσάγα, ανδρείο και ωραίο Τούρκο, ο οποίος ήταν Αγάς της Μπαρδούνιας (Μελιτίνης).

Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι και το Δαφνί ανήκει στα Μπαδουνοχώρια, όπως σε πολλά ιστορικά κείμενά του αναφέρει ο αείμνηστος Καψάλης. Τα χωριά που λέγονται Μπαρδουνοχώρια πήραν το όνομα από το ποτάμι Μπαρδούνια, το οποίο πηγάζει από τις πηγές της Αγίας Μαρίνας (Τσέρια) Μελιτίνης και χύνεται στον κάμπο του Μαυροβουνίου στο Γύθειο.

Έφθασε λοιπόν ο Μουσάγας στο Δαφνί με τους Τούρκους Μπαρδουνιώτες και επολιόρκησε τον πύργο για να εξαναγκάσει το Μεράκο να παραδοθεί, αλλά αν και πέρασαν πολλές ημέρες η πολιορκία δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Παραθέτουμε και το παρακάτω σχετικό δημοτικό τραγούδι.

Άλλο σχετικό δημοτικό τραγούδι είναι και το παρακάτω:

Αφού όμως η πολιορκία δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα, ο Μόρα Βαλεσής ανέθεσε στο Ζαχαριά να πάει στο Δαφνί και να επιτύχει την εκπόρθηση του πύργου.

Ο Καπετάν Ζαχαριάς με χαρά και υπερηφάνεια εδέχθη την εντολή και αφού πήρε τα παλληκάρια του έφθασε γρήγορα στο Δαφνί, όπου μαζί με τον Μουσάγα επολιόρκησαν τον πύργο.

Όταν οι Μπέηδες της Σπάρτης έμαθαν ότι ο Ζαχαριάς, ο Αρχηγός της Αρματωλικής Ομοσπονδίας, διετάχθη να πολεμήσει εναντίον του Μεράκου επικράθηκαν πολύ, γι' αυτό ανέθεσαν στο Μουσάγα να σκοτώσει το Ζαχαριά.

Στο ποτάμι της Ρασίνας δύο παλληκάρια του Ζαχαριά που φύλαγαν καραούλι, συνάντησαν τον αγγελιοφόρο που πήγαινε τη γραφή των Μπέηδων στο Μουσάγα. Του είπαν ότι είναι άνθρωποι του Μουσάγα και ότι θα δώσουν το γράμμα στον Αγά, κι' αυτός χωρίς να υποπτευθεί παρέδωσε το γράμμα και εγύρισε πίσω στο Μυστρά.

Ο Ζαχαριάς έκρυψε την ταραχή του και για να σωθεί από το Μουσάγα, αλλά και να απομακρύνει τα παλληκάρια του από τους Τούρκους που μαζί πολιορκούσαν τον πύργο, σκέφθηκε το εξής τέχνασμα:

Ηλθε σε συνεννόηση με τον παπά κάποιου γειτονικού χωριού να έλθει να παραπονεθεί στο Ζαχαριά, ότι κάποιο από τα παλληκάρια του του έκλεψε εκατό γρόσια.

Πραγματικά ήλθε ο παπάς στο Ζαχαριά και έκανε τα παράπονά του. Και αυτός διέταξε όλους τους δικούς του ν' απομακρυνθούν από τους Τούρκους του Μουσάγα, για ν' αναγνωρίσει δήθεν ο παπάς τον κλέφτη. Όταν απομακρύνθηκαν όλοι, ο Ζαχαριάς έδωσε διαταγή στο στρατό του να βαδίσει κατά του Μυστρά, όπου όταν έφθασε έστησε τη σημαία του.

Τότε οι Μπέηδες κατατρομαγμένοι πήγαν να τον υποδεχθούν, αλλά ο Ζαχαριάς τους έδειξε  το γράμμα  που είχαν στείλει στο Μουσάγα και αυτοί έμειναν αποσβολωμένοι. Τους είπε ότι πρέπει να τους "κόψει" για τη συμπεριφορά τους.

Τους είπε ακόμη ότι θα περιμένει σε κάποιο βουνό και το πρωί να του παραδώσουν "τόσια φέσια, τόσα τσαρούχια, τόσες φουστανέλες, τόσα σταυρωτά γελέκια χωρίς να λείψει τρίχα".

Πρωί πρωί οι Μπέηδες πήγαν τα πράγματα που ζήτησε ο Ζαχαριάς χωρίς να λείψει το παραμικρό. Στο Δαφνί η πολιορκία συνεχιζόταν από τον ύπουλο Μουσάγα, χωρίς αποτέλεσμα, γι' αυτό ο Ζαχαριάς έλαβε νέα εντολή και πήγε για δεύτερη φορά στο Δαφνί, όπου χωρίς τον Μουσάγα επολιόρκησαν και πάλι τον πύργο.

Σχετικό δημοτικό τραγούδι λέει τα εξής:

(*) Στο πραγματικό κείμενο είναι μια υβριστική λέξη, γι' αυτό αντικατεστάθη με το (βρε κλέφτη)

Υπάρχει και ένα άλλο σχετικό τραγούδι που το τραγουδούν στη Γορτυνία:

Και η αθάνατη λαϊκή μούσα, με το τελευταίο τραγούδι που παραθέτουμε, περιγράφει θαυμάσια την επίθεση του Ζαχαριά και την εκπόρθηση του πύργου:

Όπως φαίνεται από το τελευταίο δημοτικό τραγούδι, ο Ζαχαριάς ζήτησε ν'απομακρυνθή ο Μουσάγας, ώστε μόνος του να επιτεθεί κατά του πύργου.

Με την άρνηση του Μεράκου να παραδοθεί, ήλθαν οι Κοσμίτες λαγουμιτζήδες, άνοιξαν το λαγούμι και υπονόμευσαν τον πύργο, αλλά και πάλιν ο Μεράκος αρνήθηκε να παραδοθεί στο Ζαχαριά. Τότε ο Ζαχαριάς διέταξε την ανατίναξη του πύργου, ο οποίος κατέρρευσε και έμεινε μόνο η μία έπαλξή του, που διετηρήθη μέχρι το 1960. Κατά την ανατίναξη πολλοί από τους οπαδούς του Μεράκου, καθώς και ο Αυδής, εφονεύθησαν και όσοι επέζησαν παρεδόθησαν στον Ζαχαριά.

Οι διάφορες ιστορικές πηγές μας λέγουν ότι οι παραδοθέντες ήταν 46. Απ' αυτούς οι 34 ήσαν Τούρκοι και οι 12 Ελληνες, όλοι μέλη της συμμορίας του Μεράκου, εκτός βέβαια εκείνων που ετάφησαν κάτω από τα ερείπια του Πύργου και δεν γνωρίζομε τον αριθμό τους. Ο Ζαχαριάς μετά την παράδοση αποκεφάλισε τους 34 Τούρκους με το Μεράκο και τα κεφάλια τα έστειλε στο Διβάνιον Τριπόλεως, αλλά τους 12 Ελληνες τους κατέταξε στο στρατό του.

Όταν ο Τούρκος Πασάς της Τριπολιτσάς παρέλαβε τα κεφάλια, έστειλε στο Ζαχαριά το εξής "μπουγιουρντί", έγγραφον ή επιστολή:

Ο Ζαχαριάς χωρίς να χάσει καιρό έστειλε την παρακάτω απάντηση:

Η απάντηση αυτή εξώργισε το Βεζύρη, ο οποίος εκάλεσε τους Νικολοπουλαίους συγγενείς και συμπολεμιστές του Ζαχαριά στον πόλεμο κατά του Μεράκου και αφού τους έδωσε αξιώματα, το δικαίωμα να εισπράττουν τον χρηματικό φόρο που έπαιρνε ο Ζαχαριάς και την υπόσχεση ότι θα τους δώσει το αξίωμα του Δερβέναγα, τους είπε να τον φονεύσουν.

Ο Ζαχαριάς όμως ειδοποιημένος με γράμμα από το φίλο του τον Κιαμήλμπεη της Κορίνθου διέφυγε τον κίνδυνο και άνοιξε κανονικό πόλεμο εναντίον των Νικολοπουλαίων.

Με την εξόντωση του Μεράκου και της συμμορίας του στο Δαφνιώτικο πύργο, ησύχασε ο Μοριάς που τόσα δεινά υπέφερε και τούτο χάρις στην ανδρεία του θρυλικού Ζαχαριά.

Μερικά από τα δημοτικά τραγούδια που αναφέραμε σχετικά με τον πύργο του Δαφνίου, τα τραγουδούν πολλοί γέροντες από τα χωριά της Λακεδαίμονος, Σκούρα, Μπαρμπίτσα και μερικοί από το Λευκόχωμα, μεταξύ των οποίων ο θείος μας Γεώργιος Θ. Μυλωνάκος. Κατά την πολιορκία του Μεράκου στο Δαφνιώτικο πύργο λένε πως ήταν κοντά στο Ζαχαριά και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο ξακουσμένος Γέρος του Μοριά, που τότε είχε ηλικία 17 ετών και ήταν πολύ έμπιστος και από τους διαλεχτούς του Ζαχαριά.

Πολλοί, σχετικά με τη μάχη του Ζαχαριά κατά του Μεράκου, έχουν την εσφαλμένη εντύπωση ότι έγινε έξω από το χωριό, στον Παλιόπυργο. Η μάχη όμως έγινε στον πύργο που ήταν μέσα στο κέντρο του Δαφνίου και τούτο αποδεικνύεται από πολλούς λόγους μεταξύ των οποίων και οι εξής:

Τ ρ ί τ ο ς  λ ό γ ο ς, ο σπουδαιότερος, είναι το λαγούμι, το οποίο βρέθηκε κατά την τοποθέτηση των σωληνώσεων του υδραγωγείου Δαφνίου το 1954, αλλά και κατά τον Ιούλιο του 1961 το είδαμε στην αυλή του Παρασκευά Βεργυρή.

Η μάχη λοιπόν μεταξύ Καπετάν Ζαχαριά και Μεράκου έγινε στον πύργο που ήταν μέσα στο Δαφνί. Τον γκρεμισμένο πύργο τον παρέλαβε ένας Τούρκος Αγάς που τον έλεγαν Σουλελέ. Κατά πληροφορίες, που μας έδωσε ο εκ Δαφνίου δικηγόρος Παναγιώτης Δ. Στρατάκος, τον Σουλελέ εφόνευσε γύρω στα 1822 ένας πρόγονος της οικογενείας Στρατάκου, ο Δημήτριος Στρατάκος, ο οποίος κατά το 1836 υπήρξε δημοτικός εισπράκτορας του Δήμου Κυδωνίας.

Τον πύργο αυτόν οι απόγονοι του Δημ. Στρατάκου Παναγιώτης και Βασίλειος, τον επούλησαν στον πρακτικό τότε γιατρό Γεώργιο Ιατρίδη.